Thực trạng sử dụng muối i-ốt và các gia vị mặn bổ sung i-ốt tại Việt Nam: Nguy cơ thiếu i-ốt quay trở lại

I-ốt là vi chất dinh dưỡng thiết yếu giúp tuyến giáp sản xuất hormone điều hòa quá trình trao đổi chất, phát triển trí tuệ và thể chất. Thiếu i-ốt là nguyên nhân hàng đầu gây ra các rối loạn do thiếu i-ốt (CRLTI) như bướu cổ, suy g iáp, sinh non, sa sút trí tuệ và chậm phát triển ở trẻ em.

Từ thành công trong phòng chống đến dấu hiệu suy giảm

Những năm đầu thập niên 1990, Việt Nam là một trong những quốc gia có tình trạng thiếu i-ốt nghiêm trọng. Điều tra năm 1994 cho thấy 94% dân số sống trong vùng thiếu i-ốt, tỷ lệ bướu cổ học sinh 8–12 tuổi lên tới 22,4%. Trước thực trạng đó, Chương trình Phòng chống các rối loạn do thiếu i-ốt (CRLTI) được triển khai toàn quốc từ năm 1995. Nhờ các biện pháp đồng bộ trong sản xuất, phân phối muối i-ốt và truyền thông giáo dục sức khỏe, Việt Nam đã đạt được thành tựu lớn. Năm 2005, Việt Nam được WHO và UNICEF công nhận là quốc gia thanh toán thành công các rối loạn do thiếu i-ốt, với độ phủ muối i-ốt 92,3% và mức i-ốt niệu trung vị đạt chuẩn (10–20 µg/dl).

Tuy nhiên, từ năm 2006, do thay đổi trong chính sách quản lý – cụ thể là Nghị định 163/2005/NĐ-CP loại bỏ quy định “muối dùng cho người ăn phải là muối i-ốt” – việc muối hóa i-ốt toàn dân không còn bắt buộc. Hệ thống chỉ đạo, giám sát và kinh phí cho chương trình giảm mạnh, khiến công tác phòng chống gặp nhiều khó khăn.

Nguy cơ thiếu i-ốt quay trở lại

Các cuộc điều tra sau đó cho thấy tình trạng i-ốt trong cộng đồng suy giảm rõ rệt:

• Năm 2008, tỷ lệ phủ muối i-ốt tại miền Nam giảm từ 88,8% xuống 70,8%; chỉ 25,6% xã có muối đạt chuẩn phòng bệnh.
• Năm 2010, chỉ 45,1% hộ gia đình sử dụng muối i-ốt đủ tiêu chuẩn.
• Điều tra năm 2014 của Bệnh viện Nội tiết Trung ương ghi nhận: tỷ lệ bướu cổ trẻ em 9,8%, i-ốt niệu trung vị 84 µg/L, độ phủ muối i-ốt chỉ 62,6% — đều thấp hơn khuyến cáo của WHO.

Các khảo sát gần đây tiếp tục cảnh báo nguy cơ thiếu hụt i-ốt:

 Nghiên cứu năm 2018 (Bệnh viện Nội tiết Trung ương)

• 90,6% hộ sử dụng muối hoặc gia vị mặn có i-ốt, nhưng chỉ 79,6% đạt chuẩn phòng bệnh.
• Mức i-ốt niệu trung bình: 9,7 µg/dl, thấp hơn khuyến cáo của WHO.
• Vùng có mức i-ốt niệu thấp nhất: Trung du và miền núi phía Bắc (72 µg/dl).

Điều tra năm 2024 tại Duyên hải miền Trung (Bệnh viện Nội tiết Trung ương)

• Độ phủ muối/gia vị mặn có i-ốt đủ tiêu chuẩn chỉ 57,5%.
• Có 21,7% người dân thiếu i-ốt mức độ nhẹ.

Những con số trên là lời cảnh báo nghiêm khắc: sau gần 20 năm tuyên bố thanh toán thành công, thiếu i-ốt đang quay trở lại tại Việt Nam, đặc biệt ở vùng trung du, miền núi phía Bắc và đồng bằng sông Cửu Long.

Cần hành động ngay để bảo vệ thành quả. Việc duy trì thành quả phòng chống thiếu i-ốt không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế, mà cần sự chung tay của toàn xã hội — từ nhà sản xuất, cơ quan quản lý đến từng người dân.

Hãy sử dụng muối i-ốt và các gia vị mặn có i-ốt mỗi ngày để bảo vệ sức khỏe, trí tuệ và tương lai của thế hệ mai sau.